د څلورمې ميلادي پيړۍ په نيماي کې دا سيمې د مرکزي ايشيا د کوچيانو تر بريدونو لاندې و چې په گډه يفتليان يا په انگريزي کې ” هن” نوميږي. دکوچيانو لومړۍ څپه د خاقان خلکو وه چې په ۳۵۰ م کې راپيدا شول. دوي پسې ديرش يا څلويښت کاله وروستو کيداريان راغلل. د پينځمې پيړۍ…
د رازونو سپړونکې
“زما ارمان دې چې کابل ته ورشم او د اسکندر مقدوني د پوځي کمپاين په اړه معلومات راټول کړم.” دا جمله د بريطانيې هنگري نژاده لرغون پوه، چارواکو ته څو وارې وکړه چې په ۱۹۴۳ م کی افغانستان ته دده د ورتگ مخالفت يې کوو. مارک اورل شټاين هغه وخت د يو اتياوکالوپه سن کی…
د هډې چور
د ۲۰۰۴ م کال په مني کی زه د خپلو همکارانو سره د هډې د هغو بوداي کنډوالو ليدو ته ولاړم چې دوه زره کاله پخوا د چين او د هندبوداي زيارت کوونکي ورته په جوپوکی ورتلل. اوريدلي مې و چې دلته ډيرلرغوني توکي غلا شوي دي خود خاورو د ډيريو په ليدوراته اندازه وشوه…
جان فشان
د نولسمې ميلادي پيړۍ په پيل کې د سيدانو ټبرپه پغمان کې زمکې لرلې. ددې تبرمشرهغه وخت قطب شاه نوميدواو ولس به ورته په درنه سترگه کتل. دده يوزوې سيد محمد شاه و او کله چې د انگريزانو د افغانستان په خاوره گام کيښودو نوهغه ورته د ملگرتيا لاس وغځوو. د انگريزيواستاځې اليگزانډربرنزيې د مرستې…
انسان لپاره د گل پيغام
کله چې د باران څاڅکي د برسنډې د گل پر پاڼو راوريږي نو په لمنه کی ونيسي. کله چې دا لمنه ډکه شي او نور ځاې چې پکی پاته نشي نوگل کاسه ورو غوندې دا رڼې اوبه په ډنډ کی واړوي. دبرسنډې د گل دا عمل انسان لپاره د ژوند کولو لومړې درس دې. هغه…
ايسټ انډيا کمپني
په ۱۵۸۸ م کی د بريطانيې له خوا د هسپانيې بحري ځواک ته د ماتې ورکولونه وروسته د لندن د تجارانو يوې ډلې د هغه وخت مليکې لومړۍ الزبت نه په بحر هند کی د بيړيود اوړلواجازه تر لاسه کړه او په ۱۵۹۱ م کی د انگلستان درې بيړۍ په عرب سمندرکی ورداخلې شوې. په…
چارسده يا پشکلاوتي
د پيښور شمال ختيځ کی ديرش کلوميټر په واټن دچارسدې ښار دې. د دريو سيندونو، کابل، سوات او جيندي په غاړو اباد دا سيمه د لرغونو وختونو راهيسې يوه ښيرازه سيمه وه. درې واړه سيندونه وروسته د اباسين سره گډ شي. په لاره تيريدونکو مساپرو به دشيخانو ډيرۍ کې کنډوالې ليدلې چې ځاې خلکود “حصار”په…
ويد څه وي؟
ويد په سانسکرت ژبې کې علم يا معلومات ته واي. دا د زاړه سانسکرت ژبې هغه په زرگونو بېتونه دي چې په هند کې د لرغونو زمانو راهيسې برهمنانو زمزمه کول او ځيني يې وروستو و ليکل شول. ددوي په عقيده دا د خدايانو سندرې وې چې سپيڅلو انسانانو واوريدې اونورو ته يې وروښودلې. ويدونه…
سانسکرت د ژبو مور
د نولسمې ميلادي پيړۍ په ورستيو کې يو انگريز ژبپوه ويليم جونز په کلکتې کې خپل ليکچر کې وويل سانسکرت ، ” د يوناني ژبی نه زياته مکمله ( پورا) د لاطيني نه زياته پراخه او ددی دواړو نه زيات په لطافت سوچه کړی شوی ده. خوبيا هم ددی دواړو ( ژبو) سره کلک تړاو…
لويه لوبه څه وه؟
لويه لوبه هغه تورې دې چې ښاي پښتانه ليکونکي ورسره ډير اشنا وي. دا نوم په لومړي ځل په بنگال کی د بريطانيې د ختيځ هندي شرکت ( ايسټ انډيا کمپني) د جاسوسۍ د څانگې يو افسر ارتهر کونولي ( په ۱۸۴۲ کی ومړ) له خوا وکارول شو. په نولسمې پيړۍ کی د زمکې…
د بخشالي پاڼې
د ۱۸۸۱ م په اوړي کې د مردان يو پوليس افسر ميا انوارالدين ته خپل کروند گرو د پخوانۍ ونې په رژيدلو پوټکوعجيبه ليکنې راوړې. دا پاڼې دوي په بخشالي کلي کې موندلي و چې چې د پيښور نه پنځوس کلوميتر لرې دې. خپله زمکه کروندگرو ته په اجاره ورکړې وه اوهغوي د تيږو د…
د غريبۍ شپه
زه د ښار په يو پرايويټ سکول کې معلمه يم او دلته زيات ماشومان د مړو کورنيو نه دي. خو ځينې داسې دي چې کله يې زه د چوټۍ په وخت د پلار يا مور سره وينم نو پوهيږم چې ډيرې پيسې به نه لري. زما د نهم صنف شاگردانو کې کله کله د…
د مينې يوه ورځ
په ۲۷۰ م کې د روم يو پادري ويلنټاين نوميدو او هغه وخت مسيحيان به د واکمنو له خوا دير زورول کيده. په روم کې پوځيانو به واده نشو کولې اوويلنټاين د داسې پوځي ځوانانو ودونه په پټه کول. يو وخت دې ونيول شو او په زندان کې يې واچوو. د جيل د مشرداروغه…
مياشتې او کلونه
هندي د نړۍ ترټولو لرغونې جنتري د آريايانوله وخته رواج شوې وه. دې ته بکرما ( وکرما) جنتري هم واي او ۵۶ ق. م نه پيل کيږي. دا دهوا او د موسم سره تړاو لري اود هند د ويش نه وړاندې په پښتونخوا کې هم خلکو دا نومونه کارول. ددې نهه مياشتې د ديرشو ورځو،…
تاکشاشيلا
د هند په شفاهي کيسه راماين کې تاکشا د بهرت اود ماندوي زوې و. وروستو دې د تاکشاکهنډا نومې سلطنت باچا شو او تاکشاشيلا يې پلازمينه شوه چې اوس ټيکسلا نوميږي او د اباسين په ختيځه غاړه يې کنډوالې په سترگو کيږي . خونورلرغون پوهان واي چې تاکشلا دهندد يوې ډلې خلکوتاکا په نوم اباد…
سټوپا يا توپ
دنولسمې ميلادي پيړۍ په سرکی کله چې انگريزپوځيانو په پنجاب کی اړولې (سرچپه) کاسی په څيرجوړښت وليدو نودا يې د مصر د اهرام غوندې مقبره وگڼله. د پنجاب په مانکيال کی داسی ودانۍ په لوړوځايونو کی جوړې وې. د۱۸۳۰ م په لسيزې کی په افغانستان کی په لومړي ځل د المان ، هونيبرگراو د…
د پښتو ټايپ نښې
د پښتو ليکلو ( ټايپ) په وخت ځينې نښې د جملو رواني د ولوستونکو لپاره ضرور وي. هغه وخت چې مسلکي کاتبانوبه په لاس ليکل، د وقفې او د پيراگراف جوړول ددوي په اس کې و. هغوي به يوبد خط ته هم ښکلې ترتيب ورکړو چې د ولوستوکي په سترگو ښه ولگي. اوس د کاتبانو…
د خپرولوحق
په زياتو کتابونو به تاسو د پوښتۍ دننه دا جمله ولوستې وي چې ددی کتاب حقوق د ليکوال سره خوندي دي. مانا دا چې که څوک هغه بيا چاپول غواړي نو بايد د ليکوال نه اجازه واخلي. هم دغسې هرهغه څه چې د يو کس د زهن تخليق وي ، هغه د ولوستلو نه پرته…
سقراط
په نړۍ کې لږ کسان داسې دي چې پخپله يې هيڅ نه وي ليکلي خوهغه علم چې دوي لرلود شهرت سره د نړۍ هرگوټ ته رسيدلې وي. په دې کې يونوم د سقراط دې. ده پخپل ژوند کې د ليکلوهڅه هم نه وه کړې. دده علم دده شاگرافلاطون په ليکنو کې نوروته ورسيدوچې د يوډايلاگ…
گندهاري ژبه
گندهاري ژبه د افغانستان په ختيځو او د پاکستان په شمال لويديځ کې ويل کيده. دا د ويدي سانسکرت يوه څانگه او يا يې ورسره نږدې تړون لرلو. دا ژبه په خروشتي ليکدود، د ښي لاس نه گس لاس ته ليکل کيده. گندهاري ژبه د پراکريت يا د هندو ارياي ژبې يو ډول و اوددې…
سوغاتونه
څوک نه پوهيږي چې زمونږ ټولو په سفري بکسونوکی ايښي شيان به د چا پکاريدل که نه؟ مونږ سره ملوبهرنيانوبه د افغانستان دهرښارکی سوغاتونه اخستل اوهدف يې داسې شې وچې بل چا سره نه وي. يوې ميرمنې لوې تمبل (چمبه) په لاس کی نيولې و، بلې د ټيم جوړ شوې صندوق اودريم تاو شوې نمده…
Recent Comments